Yn 2015, derbyniodd Llenyddiaeth Cymru grant cyfalaf hael gan Gyngor Celfyddydau Cymru i wneud gwaith adnewyddu angenrheidiol i Dŷ Newydd. Fel rhan o’r gwaith, comisiynwyd darnau celf newydd wedi eu creu gan artistiaid lleol. 

Mae’r comisiwn cyntaf, sef bwrdd coffi i Lyfrgell Glyn Jones, wedi ei greu gan y saer a’r artist Miriam Jones, wedi ei osod. Mae hi’n trafod y bwrdd coffi isod. Cyhoeddwyd yr erthygl yn wreiddiol ar wefan bersonol Miriam: www.miriamjones.co.uk. Ewch draw i’w gwefan i weld mwy o luniau o’r broses o greu’r bwrdd, ac i ddysgu mwy am waith Miriam. 

– Leusa

Yn ddiweddar cefais fy newis i greu bwrdd coffi unigryw ar gyfer llyfrgell Glyn Jones yn Nhŷ Newydd, Llanystumdwy.

Canolfan lenyddiaeth yw Tŷ Newydd bellach, ond bu hefyd yn gartref i’r Prif Weinidog adeg y rhyfel mawr, sef David Lloyd George. Yn ôl pob sôn, yn y llyfrgell yma treuliodd Lloyd George ei ddyddiau olaf yn edrych allan o’r ffenestr gron ar Fae Ceredigion.

Yn y brîff  roedd angen creu bwrdd coffi unigryw  oedd yn ymateb i gerddi Gillian Clarke, ‘Tŷ Newydd’ a Guto Dafydd, ‘Hiraeth am Dŷ Newydd’.

Yn fy syniad buasai’r dyluniad yn cyfuno’r ddwy gerdd ac yn gweddu gyda’i leoliad. Mae’r ddwy gerdd yn disgrifio Tŷ Newydd fel lle arbennig i ysgrifenwyr, lle sydd yn galluogi’r geiriau lifo ar dudalen, ble mae hanesion yn cael eu darganfod o fewn distawrwydd y muriau gwyn. Mae’n le all ysgrifenwyr uniaethu â’i gilydd.

Bydd cwpledi o gerddi’r ddau fardd yn cael eu hysgythru ar arwyneb pren a fydd yn cael ei fewn osod i arwyneb y bwrdd coffi i greu delwedd o eiriau’n llifo, neu siwrne wrth i gerdd Guto Dafydd sôn am deithio i Dŷ Newydd a Gillian Clarke drafod geiriau yn llifo a storïau yn cael eu darganfod. Bydd y preniau fel llif o gerddoriaeth neu lwybr sydd yn rhedeg ar draws canol y bwrdd.

Mae’r bwrdd wedi ei greu o bren Ffawydd, gan fod llawer o goed Ffawydd wedi eu plannu ar hyd y safle dan orchymyn Lloyd George.

Rheswm arall dros ddefnyddio pren Ffawydd yw ei fod yn bren eithaf golau, a bydd yn symbylu adeilad Tŷ Newydd, tra b’r disgiau gydag  ysgrifen arno wedi ei greu o bren coch Sapele, i symbylu calon ac  awyrgylch unigryw’r lle sy’n treiddio drwy’r muriau ac enaid y sawl a fu yno.

Mae’r siâp a ffurf y bwrdd wedi ei greu yn grwn i gyd fynd gyda’i leoliad yn y ffenestr grom, ac mae’r edau lliw teal ar waelod y coesau yno i gyfeirio at liw nodweddiadol ffenestri’r  adeilad yn nyluniad Clough Williams-Ellis.

Hwn yw’r comisiwn mwyaf imi ei greu hyd yn hyn, ac mae wedi bod yr un mwyaf  heriol i’w greu, ond rwyf wedi mwynhau a dysgu llawer iawn o’r profiad.  Mae’n fraint cael creu dyluniad a fydd yn rhan o hanes y tŷ am flynyddoedd i ddod.  Bûm yn gweithio am gyfnod dros haf 2014 yn Amgueddfa Lloyd George, ac wedi dod i ddysgu llawer am y gwleidydd hynod yma.  Mae’n anodd credu bydd fy ngwaith yn cael ei osod yn yr un ystafell  y bu i un o wleidyddion gorau Prydain yn eistedd yno’n edmygu’r olygfa drwy’r ffenestr.

Rwy’n gobeithio y caiff ysgrifenwyr Tŷ Newydd  gymaint o  fwynhad drwy ddefnyddio’r bwrdd ac y cefais i o’i greu. Nid oeddwn erioed wedi gweithio ar gynnyrch mor fawr o’r blaen ac fe ddysgais lawer wrth ei greu.  Roeddwn ddigon ffodus i gael cymorth fy yncl, sy’n saer coed o fri, gyda blynyddoedd o brofiad, i’m helpu i roi’r bwrdd at ei gilydd. Yn anffodus  nid oedd fy ngweithdy bychan gartref ddim digon mawr na’r offer priodol gennyf i berfformio rhai o’r prosesau. Rwy’n ddiolchgar iawn am gymorth a dderbyniais gan fy yncl. Wrth i’r bwrdd ddatblygu, roedd pwysau’r bwrdd yn trymhau!

Gwelir isod gerddi Gillian Clarke a Guto Dafydd:

Tŷ Newydd – Gillian Clarke

Before we came, the house was a shell

with the sea-winds in it. Sometimes now,

gathered in silence here at the table

under the beams, where long ago

hens clucked, and clogs and buckets clattered,

your pen might suddenly touch a wire

in your mind, and an image fire

the dark, and nothing has ever mattered

as much as this connection between mind

and pen, lines unreeling from your human hand,

your story found, and told, and heard,

started from silence by a single word,

the truth, word-music, the real thing.

Let it sing.

Hiraeth am Dŷ Newydd – Guto Dafydd

Nos Fawrth yn gur pen o law,

weipars yn gwrthod ymlid y diflastod

a’r clociau ‘di troi’r flwyddyn yn wyll;

yr awen yn pydru fel  talp o hydref,

dail tamp yn blocio ‘mhen

a realiti’n glynu’n bowdwr yn fy ngwddf

nes methu llyncu:
af yno

i’r Tŷ Newydd yn fy enaid

at y rhai sy’n meddwl fel fi,

i gladdu gwleddoedd yn sŵn

symffonïau’n cyd-ddallt

a cherdded drwy goed tywyll

dan awyr amhosib o sêr.

Pan fydd galar yn brifo’n slei

fel pinnau mewn panad

cawn gamu i’r golau yn y muriau gwyn,

a gorffwys

yn llyfrgell ein profiad a’n dyheadau;

cadw gwylnos yng nghysgodion canhwyllau;

agor potel newydd toc ‘di tri

a thollti dealltwriaeth i wydrau’n gilydd;

meddyliau’n chware mig cyn cynganeddu.

Af yno yn fy enaid.

Af yno.